Jednym z charakterystycznych elementów śląskiego krajobrazu są familoki. Osiedla kojarzone często z czerwoną cegłą są naprawdę unikatowe i piękne. Przedstawiamy kilka z nich.
Osiedla robotnicze na Śląsku
Familoki to wielorodzinne domy, budowane na przełomie XIX i XX wieku tam, gdzie powstawały zakłady przemysłowe. Przeznaczone były dla pracowników przemysłu ciężkiego – fabryk, kopalni i hut. Stawiane były najczęściej z charakterystycznej czerwonej cegły.
Osiedle robotnicze Nikiszowiec
Nikiszowiec to osiedle robotnicze znajdujące się w Katowicach. Wybudowane zostało w latach 1908-1918 z inicjatywy koncernu górniczo-hutniczego Georg von Giesches Erben dla górników kopalni „Giesche”. Docelowo w Nikiszowcu miało zamieszać około 5000 robotników i urzędników. Na tym osiedlu zastosowano zwartą, blokową zabudowę o charakterze miejskim. Przy wydłużonym placu Wyzwolenia ulokowano sklepy, kościół, restauracje oraz posterunek policji. Łącznie wybudowano dziewięć trzykondygnacyjnych ceglanych bloków, z wewnętrznymi dziedzińcami, na których mieszkańcy mieli do dyspozycji chlewiki, komórki i piece do wypieku chleba. W budynku dawnej pralni publicznej i magla znajduje się obecnie Oddział Muzeum Historii Katowic – Dział Etnologii Miasta.
Osiedle robotnicze Giszowiec
Giszowiec należy do jednych z najpiękniejszych osiedli górniczych w Katowicach. Osiedle zaprojektowane przez Emila i Georga Zilmanów – dwóch architektów pochodzących z Charlottenburga dla górników pracujących w kopalni Giesche. Budowę rozpoczęto w latach 1907-1910 według koncepcji urbanistycznej miasta ogrodów, której twórcą był znany angielski urbanista Sir Ebenezer Howard. Punktem centralnym osiedla był Plac pod Lipami, na którym początkowo znajdował się plac targowy, a wokół niego szkoły, sklepy, poczta, gospoda, administracja osiedla, nadleśnictwo, łaźnia, pralnia oraz domy noclegowe. Kolejnym ważnym punktem była Karczma Śląska, która pełniła funkcje Sali balowej oraz teatralnej, wykorzystywana do obchodów świąt narodowych czy uroczystych akademii. Obecnie obok Karczmy Śląskiej znajduje się małe muzeum i galeria obrazów Ewalda Gawlika, nazywane Izbą Śląską.
Osiedle robotnicze Borsigwerk
Najstarsze i największe osiedle robotnicze w Zabrzu powstało w latach 1863–1871. Borsigwerk wybudowane zostało dla pracowników Kombinatu górniczo-hutniczego, należącego do niemieckiego fabrykanta Augusta Borsiga. Wzniesiono ponad 60 identycznych jedno lub dwupiętrowych domów z cegły, w których zamieszkało blisko 3 tysiące osób. Przeciętne mieszkanie w familoku miało dwie izby, a ubikacja i woda były dostępne na korytarzu. Do dyspozycji mieszkańców na osiedlu postawiono m.in. szkołę, dom dla nauczycieli, salę gimnastyczną, kaplicę ewangelicką z cmentarzem, sklepy. Na północnej części osiedla powstały mieszkania znacznie lepiej wyposażone, przeznaczone dla pracowników wyższego szczebla. Tam także w 1855 r. zbudowano pałac Borsigów nazywany „zamkiem” – neorenesansowy z elementami klasycystycznymi, otoczony niewielkim parkiem krajobrazowym, dziś jest siedzibą Instytutu Chemicznej przeróbki Węgla.
fot. UM Zabrze
Osiedle robotnicze Kaufhaus
Osiedle robotnicze Kaufhaus w Rudzie Śląskiej. Dla swoich pracowników wybudowali je właściciele istniejącej do dziś Huty „Pokój”. Najstarsze familoki prawdopodobnie powstały w latach 70. Dziś możemy je oglądać przy ul. Piotra Niedurnego. Są to ceglane bloki dwukondygnacyjne, przykryte dwuspadowymi dachami. Mieszkania były raczej niewielkie, a ubikacje znajdowały się na korytarzu lub na zewnątrz. W 1904 roku w centrum osiedla stanął Kaufhaus, czyli dom towarowy, od którego osiedle wzięło swoją współczesną nazwę. Dom towarowy był na tamte czasy bardzo nowoczesny i ustanawiał swego rodzaju standardy wykraczające daleko poza Śląsk. Do dziś zachowała się jedynie część dawnej zabudowy osiedla. W latach 80. XX wieku podjęto decyzję o rozbiórce, w rezultacie połowa najstarszej części osiedla przestała istnieć.
fot. RudaSlaska.com.pl
Osiedle robotnicze Zandka
Osiedle robotnicze Zandka w Zabrzu zaprojektowane przez grupę architektów z Berlina Charlottenburga zostało wybudowane w latach 1903-1922. Osiedle składało się z trzech części: kolonia mieszkalna, budynki mieszkalne i zespół obiektów usługowo-rekreacyjnych. Powstało około 40 budynków charakteryzujących się podobnymi, symetrycznymi rzutami, jedynie ich bryły oraz dachy były zróżnicowane. Dekoracyjne elementy znajdujące się na budynkach reprezentują styl historyzmu, secesji, budownictwa ludowego i architektury angielskiej. Trójkondygmacyjny budynek mieścił około dwunastu mieszkań, które składały się z dwóch pokoi oraz kuchni. Toalety umieszczone na półpiętrach były wspólne. Projekt osiedla zaplanowany wraz z dużą ilością zieleni, nawiązywał do charakteru osiedli willowych, co czyni je bardzo wyjątkowym – nie ma drugiego takiego miejsca na Śląsku.
